Σκέψεις πάνω στους «Διαλόγους των Αθηνών»

30 Νοέμβριος, 2010

Ολοκληρώθηκε το διεθνές συνέδριο για τον ελληνικό πολιτισμό και το ρόλο του στη σύγχρονη κοινωνία, που διοργάνωσε το κοινωφελές Ίδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης σε συνεργασία με οκτώ παγκοσμίου φήμης ακαδημαϊκά ιδρύματα.

Του Αλέξιου Βανδώρου

Παράλληλα με το συνέδριο δόθηκε επίσημα σε λειτουργία η «Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ωνασείου Ιδρύματος». Η νεοσύστατη στέγη του Ιδρύματος δίνει έμφαση στο έργο Ελλήνων δημιουργών, είτε εργάζονται εδώ, είτε στο εξωτερικό, με σκοπό να αναδειχθεί η σύγχρονη ελληνική δημιουργία σε όλο το πολιτισμικό της εύρος. Στο νέο υπερσύγχρονο κτίριο της όμως, στη Λεωφόρο Συγγρού θα φιλοξενηθούν και μεγάλες Διεθνείς προσωπικότητες των Γραμμάτων και των Τεχνών.

Το κτήριο*
Η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ωνασείου Ιδρύματος θεμελιώθηκε στην Αθήνα το 2000 και κατασκευάστηκε με την αποκλειστική χρηματοδότηση και επίβλεψη του Ιδρύματος. Το κτίριο, με εμβαδόν 18.000 τετραγωνικά μέτρα, ανεγέρθηκε σε ιδιόκτητο οικόπεδο τριών στρεμμάτων και καλύπτει ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο.

Η διεθνής πρόσκληση ενδιαφέροντος για την αρχιτεκτονική μελέτη συγκέντρωσε 66 υποψηφιότητες από όλο τον κόσμο. Eπελέγη η πρόταση του γαλλικού αρχιτεκτονικού γραφείου Architecture Studio που προέβλεπε την ανέγερση ενός κτιρίου ύψους 27 μέτρων, επενδυμένου με λευκό μάρμαρο και γυαλί, για να παραπέμπει στη λιτότητα της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής.

Το κτίριο αποτελεί δείγμα αρχιτεκτονικής της εποχής μας. Η απλότητα του κτιριακού όγκου και η απέριττη μορφολογική έκφραση προσδίδουν έντονο μνημειακό χαρακτήρα. Παράλληλα ο τρόπος διαμόρφωσης του κελύφους δίνει μια αίσθηση μυστηρίου στο κτίριο, σαν ένα σκηνικό που εναλλάσσεται. Την ημέρα οι λευκές οριζόντιες μαρμάρινες λωρίδες των όψεων από μακριά ανακλούν το αττικό φως προσδίδοντας σ' αυτό έναν κυματισμό. Η εντύπωση αντιστρέφεται τη νύχτα, όταν οι μαρμάρινες λευκές λωρίδες φωτίζονται διαφορετικά και εμφανίζεται το εσωτερικό του κτιρίου και κυρίως το θερμό κέλυφος που περιβάλλει τις αίθουσες εκδηλώσεων.

 Το κτίριο περιλαμβάνει:

  * Αμφιθεατρική αίθουσα 900 θέσεων με σκηνή κατάλληλη για θεατρικές παραστάσεις, συμφωνική ορχήστρα, όπερα,
     χορό και κινηματογράφο, διαλέξεις και συνέδριο
  * Αίθουσα 220 θέσεων για μικρότερες θεατρικές, μουσικές ή χορευτικές παραστάσεις, διαλέξεις και ειδικές
     κινηματογραφικές προβολές (πολυμέσων, εικονικής πραγματικότητας)
  * Χώρο 700 τ. μ. για εκθέσεις εικαστικών και άλλων τεχνών
  * Υπαίθριο θέατρο
  * Ηλεκτρονική βιβλιοθήκη
  * Στούντιο επαγγελματικών ηχογραφήσεων
  * Εστιατόριο - με υπαίθριο χώρο - για καλλιτεχνικές εκδηλώσεις
  * Υπόγειους χώρους στάθμευσης και αποθήκες

Για το εσωτερικό των δύο αμφιθεάτρων στο ισόγειο του κτιρίου πραγματοποιήθηκε νέα αρχιτεκτονική μελέτη την οποία ανέλαβε ο αρχιτέκτονας Mark Foley του αγγλικού αρχιτεκτονικού γραφείου Burrell Foley Fischer Llp, Architects Urban Designers. Η καταξιωμένη εικαστικός Αιμιλία Παπαφιλίππου σχεδίασε το χώρο του μπαρ ως συνολικό έργο τέχνης. Το θεατρολογικό φωτισμό των δύο αμφιθεάτρων επιμελήθηκε ο James Morse της εταιρείας Light & Design Associates, που εδρεύει στο Λονδίνο, ενώ ο επανασχεδιασμός του αρχιτεκτονικού φωτισμού σε όλο το κτίριο πραγματοποιήθηκε από την εταιρεία Ελευθερία Ντεκώ & Συνεργάτες.

Οι προγραμματικοί στόχοι της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ωνασείου Ιδρύματος είναι πολλαπλοί. Περιλαμβάνουν την ενθάρρυνση της παραγωγής σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού και την εξαγωγή του εκτός Ελλάδος. Παρέχεται στους Έλληνες καλλιτέχνες ένα άρτιο εργαλείο δουλειάς, για να αναδείξουν την τέχνη τους εντός και εκτός Ελλάδας.

Η λειτουργία της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών θα προσφέρει επίσης τη δυνατότητα σε ξένους δημοσιογράφους, κριτικούς, διευθυντές πολιτιστικών δρώμενων να γνωρίσουν από κοντά τη δουλειά των Ελλήνων καλλιτεχνών. Παράλληλα, θα δοθεί η δυνατότητα στους Έλληνες καλλιτέχνες να χρησιμοποιήσουν το δίκτυο πολύτιμων συνεργασιών του Ιδρύματος, που έχουν δημιουργηθεί στο εξωτερικό με την πολύχρονη δραστηριότητά του στο χώρο του πολιτισμού.

Η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών θα φιλοξενεί επίσης εκδηλώσεις σε συνεργασία με οργανισμούς του εξωτερικού, εφόσον θα παρουσιάζουν ενδιαφέρον για τους Έλληνες πολίτες και ιδίως αν διαθέτουν στοιχεία ελληνικότητας.

Ύστερα από απόφαση του Ιδρύματος για ανασχεδιασμό τμημάτων του κτιρίου και επικαιροποίηση των σχεδίων και λόγω σοβαρών καθυστερήσεων με υπαιτιότητα των εργολάβων, η έναρξη λειτουργίας της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών πραγματοποιήθηκε τελικά εντός του έτους 2010.

 

Σχόλια περί του κτιρίου
Η ολοκλήρωση ενός νέου κτιρίου, πόσο μάλλον ενός κέντρου πολιτισμού, στους χαλεπούς αυτούς καιρούς αποτελεί αναμφισβήτητα μια ευχάριστη είδηση.

Το κτήριο εξωτερικά κατά τη διάρκεια της ημέρας αποτελεί ένα μάλλον ουδέτερο αρχιτεκτονικά κτίσμα, το οποίο υπολείπεται αισθητά από τη σαφή σχεδιαστική χειρονομία των Σακελλαρίδου - Παπανικολάου στη γειτονική «Εθνική Ασφαλιστική» αλλά τουλάχιστον αποτελεί μια ήπια μετάβαση προς το πλουραλιστικό μεταμοντέρνο «ODEON STARCITY» από την άλλη πλευρά. Τη νύχτα το κτίριο μεταμορφώνεται και αποτελεί ένα σημείο αναφοράς, με τον ιδιαίτερο φωτισμό του και την αποκάλυψη του εσωτερικού του.

 

Ένα γενικό σχόλιο θα πρέπει να γίνει για την πρόχειρη εξωτερικά και κακή εσωτερικά κατασκευή του κτιρίου. Οι κατασκευαστικές λεπτομέρειες δεν ανταποκρίνονται σε καμία περίπτωση σε ένα κτίριο δημόσιας χρήσης αυτού του επιπέδου. Εσωτερικά εντείνεται το πρόβλημα με αποκορύφωμα την πρόχειρη επεξεργασμένη βαφή του «αιωρούμενου αυγού» που περικλείει την κεντρική αίθουσα εκδηλώσεων, με τους αρμούς της γυψοσανίδας ακόμα να είναι εμφανείς. Αντίθετα το εσωτερικό της κεντρικής αίθουσας είναι πολύ ενδιαφέρον, με τη χρήση των ξύλινων επενδύσεων να κυριαρχεί και τις καμπύλες επιφάνειες να δημιουργούν μια ροϊκότητα στο χώρο και τον ήχο να είναι εξαιρετικός σε όλα τα επίπεδα. Αναμφισβήτητα πρόκειται για μια υπερσύγχρονη αίθουσα, άρτια σε όλα τα επίπεδα που θα ανταποκριθεί σε κάθε χρήση που θα προκύψει στο μέλλον.

 
 

Σχόλια περί του προγράμματος
Παρατηρώντας το πρόγραμμα της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών είναι πρόδηλη η επικάλυψη μέρους αυτού με το Μέγαρο Μουσικής. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του κ. Παπαδημητρίου, προέδρου του ιδρύματος Ωνάση, η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών θέλει να αντιμετωπίσει το βασικό πρόβλημα του Ελληνικού Πολιτισμού ο οποίος βρίσκεται κάτω από μια πέτρα (σε μια Ελλάδα που σφύζει κυριολεκτικά από καταπιεσμένη πολλές φορές πολιτισμική ζωή, όπου όποια πέτρα και αν σηκώσεις κάτι γίνεται) και έχει πλέον τον τόπο που θα είναι ανάλογος με την ποιότητα που δεν μπόρεσαν οι υφιστάμενες δομές να αναδείξουν επαρκώς.

Η πρώτη εκδήλωση δίνει ένα στίγμα για τις προθέσεις του ιδρύματος. Αρκετά θετική και σε μία διαφορετική κατεύθυνση από τις προϋπάρχουσες. Μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση αφορά την ομιλία με τίτλο «Η ζωή και η γεωμετρία του περιβάλλοντος» του καθηγητή μαθηματικών, πολεοδόμου και θεωρητικού της Αρχιτεκτονικής, στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο San Antonio, ΗΠΑ Νίκου Σαλίγκαρου στη θεματική ενότητα «Ποιότητα Ζωής». Δε θα αναλύσω το περιεχόμενο της ομιλίας γιατί αποτελεί αντικείμενο άλλων συναδέλφων, σίγουρα ειδικότερων από τον υποφαινόμενο, ούτε τις θεωρίες του Σαλίγκαρου οι οποίες έχουν πολλούς ενάντιους στην Ελληνική, αλλά και στη διεθνή, αρχιτεκτονική κοινότητα.

Θα σχολιάσω τη σημειολογία της πρόσκλησης του εν λόγω ομιλητή σε ένα συνέδριο που συγκέντρωσε διεθνείς προσωπικότητες, κυρίως των γραμμάτων και των τεχνών. Στην ενότητα «Ποιότητα Ζωής» αποτέλεσε τη μοναδική, μαζί με την εισήγηση του πολεοδόμου Michael Mehaffy, παρουσίαση με θέμα σχετικό με την Αρχιτεκτονική γενικότερα.

Η αλήθεια είναι ότι οι διοργανωτές θα έπρεπε να έχουν δώσει περισσότερο βάρος στην Αρχιτεκτονική και την Πολεοδομία σε ένα διεθνές συνέδριο που επιχειρεί να παράγει διάλογο πάνω σε τόσο σημαντικά ανθρωποκεντρικά ζητήματα.

Η παρουσία ενός μη προβεβλημένου στην Ελλάδα θεωρητικού της Αρχιτεκτονικής, και σίγουρα ενός «αντι-σταρ» της διεθνούς σκηνής αποτελεί αντικείμενο (θετικού) προβληματισμού, ανεξάρτητα από εάν συμφωνεί κανείς με την ουσία των θεωριών του.

Μπορεί η λειτουργία της νέας Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών να αποτελέσει μια ευκαιρία δημιουργίας ενός νέου διαφορετικού πολιτιστικού προγράμματος;

Ειδικότερα στο επίπεδο της προβολής της Αρχιτεκτονικής στο ευρύ κοινό μπορεί να αποτελέσει μια παράλληλη συνιστώσα του Megaron Plus, στο οποίο τα τελευταία χρόνια καλούνται μια σειρά από star-architects**, ώστε να προκύψει μια νέα διαφορετική προσέγγιση και παρουσίαση των διεθνών τάσεων της αρχιτεκτονικής. Φυσικά η συμβολή του προγράμματος Megaron Plus έχει συμβάλλει σημαντικά στη διάδοση*** στο ευρύ (ή έστω στο υποψιασμένο πολιτιστικά) κοινό καλών παραδειγμάτων αρχιτεκτονικής, έστω και αν συνήθως παρουσιάζονται υπερβολικά, μη βιώσιμα και μη τοπικιστικά μεταμοντέρνα παραδείγματα.

Αν και δυστυχώς κάτι τέτοιο δε διαφαίνεται στο πρόγραμμα για το επόμενο έτος που ανακοινώθηκε, ευελπιστούμε να αποτελέσει η Αρχιτεκτονική ένα από τα πεδία πολιτιστικής δράσης που θα δραστηριοποιηθεί στο μέλλον η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών στο πλαίσιο που περιγράφηκε παραπάνω
πηγη